Κωνσταντίνος Τσαμαδιάς * & Αναστάσιος Καραθεόδωρος**
Στην Ελλάδα, η Τριτοβάθμια Εκπαίδευση συγκροτείται από δύο τομείς διακριτής αποστολής: τον Πανεπιστημιακό και τον Τεχνολογικό. Δομές του Πανεπιστημιακού τομέα αποτελούν τα Πανεπιστήμια – Πολυτεχνεία και του Τεχνολογικού τομέα τα ΤΕΙ. Από το 1975 έως σήμερα, τα δύο υποσυστήματα, επεκτάθηκαν σημαντικά. Η ποσοτική εξέλιξη των υποσυστημάτων φαίνεται στα στοιχεία του Πίνακα 1.
Πίνακας 1: Τριτοβάθμια εκπαίδευση (Πανεπιστημιακά και Τεχνολογικά Ιδρύματα):
Δομές, Διδακτικό προσωπικό, Φοιτητές, Φοιτητές ανά Διδάσκοντα
| Έτος | 1995 | 2000 | 2005 | 2012 |
| Πανεπιστημιακά Ιδρύματα | ||||
| Μονάδες | 18 | 18 | 21 | 22 |
| Διδακτικό Προσωπικό | 9.488 | 10.438 | 12.684 | 11.076 |
| Φοιτητές | 104.045 | 147.798 | 170.629 | 168.637 |
| Φοιτητές ανά Διδάσκοντα | 11 | 14 | 14 | 15 |
| Τεχνολογικά Ιδρύματα | ||||
| Μονάδες | 15 | 15 | 16 | 16 |
| Διδακτικό Προσωπικό | 5.465 | 8.932 | 11.475 | 6.435 |
| Φοιτητές | 55.095 | 100.181 | 140.987 | 115.941 |
| Φοιτητές ανά Διδάσκοντα | 10 | 11 | 12 | 18 |
| Σύνολο | ||||
| Μονάδες | 33 | 33 | 37 | 38 |
| Διδακτικό Προσωπικό | 14.953 | 19.370 | 24.159 | 17.511 |
| Φοιτητές | 159.140 | 247.979 | 311.616 | 284.578 |
| Φοιτητές ανά Διδάσκοντα | 11 | 13 | 13 | 16 |
Πηγή: Ελληνική Στατιστική Αρχή
Τα στοιχεία του Πίνακα 1 αποκαλύπτουν τη σημαντική ανάπτυξη των δύο υπο-συστημάτων. Η επέκταση όμως έγινε άναρχα και χωρίς ενιαία κριτήρια. Οι δομές κατακερματίστηκαν. Όμως, πέραν της ποσοτικής ανάπτυξης της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης, μελέτες, δημοσιευμένες σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά, αποκαλύπτουν:
Θετική αλλά χαμηλή αποδοτικότητα των κοινωνικών και ιδιωτικών (φοιτητών) επενδύσεων στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση (χαμηλότερη στα ΤΕΙ).
Θετική αλλά χαμηλή συμβολή της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης στο ρυθμό Μεγέθυνσης της οικονομίας (εθνική και περιφερειακές).
Μάλλον χαμηλή, κατά μέσο όρο, αποδοτικότητα και ποιότητα των δομών της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης (σημαντικά χαμηλότερη των ΤΕΙ).
Σχετικά μη ικανοποιητικές θέσεις (κυρίως τα ΤΕΙ) στις διεθνείς κατατάξεις των Τριτοβάθμιων Ιδρυμάτων.
Δυσαρμονία μεταξύ Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης και αγοράς εργασίας.
Έντονα φαινόμενα διαρροής εγκεφάλων (brain drain) και υπερ-εκπαίδευσης (over-education).
Το μέγεθος της συμβολής κάθε Τριτοβάθμιου Ιδρύματος στην ανάπτυξη, τοπική, περιφερειακή και εθνική, εξαρτάται από την ποιότητα και την αποδοτικότητά του.
Κυρίως μετά το 2000, έγιναν, κατά καιρούς, παρεμβάσεις στο σύστημα της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης. Κινήσεις εξ-ορθολογισμού των υποσυστημάτων έγιναν τις περιόδους (2005-09) [«βάση του 10»] και (2013-14) [Αθηνά 1], οι οποίες στη συνέχεια ακυρώθηκαν.
Έτσι η αρχιτεκτονική του συστήματος εξακολουθεί και σήμερα να είναι μη ορθολογική. Ο ανορθολογισμός αυτός έχει δυσμενείς συνέπειες τόσο στην ποιότητα του παραγόμενου ανθρώπινου κεφαλαίου όσο και στο κόστος λειτουργίας του συστήματος, με περαιτέρω συνέπειες τις χαμηλές επιδόσεις που προαναφέρθηκαν.
Άρα, πρόβλημα ”κλειδί» που πρέπει να αντιμετωπισθεί, έστω υπό την πίεση των δανειστών, είναι αυτό της αρχιτεκτονικής του συστήματος. Και αυτό πρέπει να γίνει με τεχνοκρατική επάρκεια, πολιτική και κοινωνική συνεργασία.
Η Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας και η Λαμία είχαν ισχνή (ποσοτικά) συμμετοχή στον Πανεπιστημιακό τομέα και χαμηλή (ποιοτικά) στον Τεχνολογικό τομέα. Το γεγονός αυτό επέδρασε δυσμενώς στις γενικότερες εξελίξεις την Περιφέρεια και τη Λαμία. Η αξιολόγηση των εξελίξεων δείχνει ότι μακροχρονίως η περιοχή υφίσταται τις συνέπειες των υστερήσεών της, στα πεδία της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης, της Έρευνας και Καινοτομίας. Είναι γνωστό ότι η εκπαίδευση και πρωτίστως η τριτοβάθμια αποτελεί τον βασικό θεσμικό μηχανισμό παραγωγής, συσσώρευσης και διάχυσης του ανθρώπινου κεφαλαίου. Έχει τεκμηριωθεί, θεωρητικά και εμπειρικά [από ανεξάρτητους ερευνητές και διεθνείς οργανισμούς (OECD, World Bank, κα)], ότι η ποσότητα και κυρίως η ποιότητα του ανθρωπίνου κεφαλαίου / εκπαιδευτικού αποθέματος οδηγούν σε αύξηση της παραγωγικότητας όλων των συντελεστών παραγωγής, ελκύουν επενδύσεις, προωθούν την τεχνολογική πρόοδο, την καινοτομία και σε τελική ανάλυση τον ρυθμό μεγέθυνσης – ανάπτυξης της οικονομίας. Η Τριτοβάθμια Εκπαίδευση με την Έρευνα & Τεχνολογική Ανάπτυξη και την Καινοτομία αποτελούν τους βασικούς παράγοντες της βιώσιμης ανάπτυξης. Στον Πίνακα 2 παρουσιάζεται η εξέλιξη του εκπαιδευτικού αποθέματος (educational stock) (των μέσων ετών εκπαίδευσης) των εργαζομένων στις Περιφέρειες της Ελλάδας (ηλικιακή ομάδα 15-64 ετών).
Πίνακας 2: Εκπαιδευτικό Απόθεμα (Μέσος Αριθμός Ετών Εκπαίδευσης Εργαζομένων)
| Περιφέρεια / Έτη | 1995 | 2000 | 2005 | 2012 | Κατάταξη
(Έτος 2012) |
| Ανατολική Μακεδονία
& Θράκη |
7,65 | 7,65 | 8,26 | 8,82 | 13 |
| Κεντρική Μακεδονία | 9,62 | 9,89 | 9,92 | 10,35 | 2 |
| Δυτική Μακεδονία | 8,92 | 9,15 | 9,28 | 9,76 | 3 |
| Ήπειρος | 8,42 | 8,72 | 8,80 | 9,39 | 5 |
| Θεσσαλία | 8,42 | 8,90 | 8,87 | 9,31 | 7 |
| Ιόνια Νησιά | 7,83 | 8,09 | 8,28 | 9,03 | 12 |
| Δυτική Ελλάδα | 8,32 | 8,26 | 8,39 | 9,32 | 6 |
| Στερεά Ελλάδα | 8,42 | 8,60 | 8,80 | 9,06 | 11 |
| Αττική | 11,31 | 11,57 | 11,66 | 11,83 | 1 |
| Πελοπόννησος | 8,24 | 8,44 | 8,78 | 9,24 | 9 |
| Βόρειο Αιγαίο | 8,61 | 8,87 | 9,24 | 9,70 | 4 |
| Νότιο Αιγαίο | 9,05 | 8,98 | 8,91 | 9,23 | 10 |
| Κρήτη | 8,92 | 8,75 | 8,91 | 9,27 | 8 |
| Ελλάδα | 9,68 | 9,86 | 10,01 | 10,33 |
Πηγή: Ελληνική Στατιστική Αρχή. Υπολογισμοί από τον A. Καραθεόδωρο.
Τα στοιχεία αποκαλύπτουν ότι διαχρονικά, όλες οι περιφέρειες της Ελλάδας παρουσιάζουν αύξηση (θετική εξέλιξη) του εκπαιδευτικού αποθέματος των εργαζομένων. Όμως, η Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας βρίσκεται χαμηλότερα της μέσης τιμής της χώρας και συγκεκριμένα στην 3η θέση από το τέλος.
Ειδικότερα, όσον αφορά την Τριτοβάθμια Εκπαίδευση, είτε την προσεγγίσουμε με τα ποσοστά εγγραφών στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση, Πίνακας 3) είτε με τα ποσοστά των εργαζομένων που κατέχουν Τριτοβάθμια Εκπαίδευση (Πίνακας 4) τα στοιχεία δείχνουν υστερήσεις της περιφέρειας.
Πίνακας 3: Ποσοστά εγγραφών στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση (%)
| 1995 | 1998 | 2001 | 2004 | 2007 | 2010 | 2012 | Μέσος Όρος | Κατάταξη | |
| Ανατολική Μακεδονία & Θράκη | 11 | 16 | 31 | 38 | 37 | 42 | 45 | 31,00 | 6 |
| Κεντρική Μακεδονία | 23 | 25 | 36 | 42 | 41 | 41 | 42 | 35,60 | 4 |
| Δυτική Μακεδονία | 14 | 18 | 48 | 59 | 56 | 62 | 66 | 44,80 | 2 |
| Θεσσαλία | 18 | 26 | 58 | 61 | 61 | 66 | 77 | 52,07 | 1 |
| Ήπειρος | 9 | 13 | 28 | 32 | 32 | 34 | 39 | 26,63 | 8 |
| Ιόνιοι Νήσοι | 9 | 6 | 7 | 19 | 27 | 42 | 47 | 19,48 | 11 |
| Δυτική Ελλάδα | 17 | 21 | 44 | 53 | 49 | 53 | 56 | 41,64 | 3 |
| Στερεά Ελλάδα | 8 | 11 | 21 | 24 | 27 | 33 | 36 | 22,19 | 9 |
| Αττική | 20 | 22 | 27 | 29 | 30 | 32 | 33 | 27,51 | 7 |
| Πελοπόννησος | 2 | 5 | 9 | 14 | 15 | 17 | 20 | 11,20 | 12 |
| Βόρειο Αιγαίο | 4 | 5 | 20 | 25 | 28 | 39 | 38 | 22,11 | 10 |
| Νότιο Αιγαίο | 2 | 2 | 5 | 7 | 9 | 11 | 11 | 6,34 | 13 |
| Κρήτη | 15 | 18 | 32 | 42 | 43 | 46 | 52 | 34,46 | 5 |
Πηγή: Ελληνική Στατιστική Αρχή. Υπολογισμοί από τον A. Καραθεόδωρο.
Πίνακας 4: Ποσοστά εργαζομένων που κατέχουν Τριτοβάθμια Εκπαίδευση (%)
| 1995 | 1998 | 2001 | 2004 | 2007 | 2010 | 2012 | Μέσος Όρος | Κατάταξη | ||
| Ανατολική Μακεδονία & Θράκη | 8 | 10 | 10 | 11 | 14 | 15 | 16 | 11,69 | 9 | |
| Κεντρική Μακεδονία | 14 | 16 | 17 | 19 | 20 | 21 | 24 | 18,13 | 2 | |
| Δυτική Μακεδονία | 10 | 12 | 11 | 14 | 15 | 15 | 16 | 12,84 | 6 | |
| Θεσσαλία | 10 | 13 | 16 | 16 | 16 | 16 | 17 | 14,96 | 3 | |
| Ήπειρος | 10 | 13 | 14 | 14 | 17 | 18 | 19 | 14,81 | 4 | |
| Ιόνιοι Νήσοι | 6 | 9 | 11 | 9 | 10 | 11 | 12 | 10,02 | 12 | |
| Δυτική Ελλάδα | 8 | 11 | 10 | 13 | 17 | 16 | 16 | 12,54 | 7 | |
| Στερεά Ελλάδα | 7 | 8 | 9 | 11 | 11 | 13 | 14 | 10,46 | 11 | |
| Αττική | 20 | 21 | 21 | 24 | 24 | 27 | 32 | 23,65 | 1 | |
| Πελοπόννησος | 7 | 10 | 11 | 13 | 12 | 11 | 13 | 10,96 | 10 | |
| Βόρειο Αιγαίο | 9 | 13 | 11 | 17 | 16 | 14 | 17 | 13,29 | 5 | |
| Νότιο Αιγαίο | 7 | 7 | 9 | 10 | 12 | 10 | 12 | 9,41 | 13 | |
| Κρήτη | 10 | 10 | 10 | 15 | 15 | 13 | 13 | 12,17 | 8 | |
Πηγή: Ελληνική Στατιστική Αρχή. Υπολογισμοί από τον A. Καραθεόδωρο.
Η Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας, όπως άλλωστε είναι αναμενόμενο λόγω των χαμηλών επιδόσεων στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση είχε χαμηλές επιδόσεις στην Έρευνα και Τεχνολογική Ανάπτυξη (R&D) και την Καινοτομία., [ειδικότερα: στο ΤΕΙ (2 ΤΕΙ πριν το 2014) οι επιδόσεις υπήρξαν αναιμικές (διαθέσιμα στοιχεία), στα 1-2 Πανεπιστημιακά Τμήματα υπήρξαν ικανοποιητικές αλλά η ποσότητα ήταν μικρή και στις επιχειρήσεις ανύπαρκτες έως ισχνές]. Κρίσιμης σημασίας έλλειμμα η μη ύπαρξη Ερευνητικού Κέντρου [ευθύνη για τη μη διεκδίκηση υλοποίησης της σχετικής απόφασης του 2014]. Οι χαμηλές επιδόσεις της Περιφέρειας Στερεάς Ελλάδας στην Έρευνα και την Καινοτομία αποτυπώνονται στους Πίνακες 5, 6 και 7.
Πίνακας 5: Αριθμός Εργαζομένων σε Έρευνα & Ανάπτυξη ανά Περιφέρεια
| 1989 | 1991 | 1993 | 1995 | 1997 | 2003 | 2005 | 2011 | 2013 | |
| Ανατολική Μακεδονία
& Θράκη |
279 | 346 | 627 | 732 | 778 | 989 | 1.023 | 1.509 | 1.925 |
| Κεντρική Μακεδονία | 1.721 | 1.868 | 3.119 | 3.485 | 4.100 | 4.994 | 6.105 | 6.347 | 6.822 |
| Δυτική Μακεδονία | 41 | 167 | 35 | 132 | 522 | 185 | 154 | 639 | 473 |
| Θεσσαλία | 201 | 184 | 219 | 344 | 386 | 1.173 | 800 | 2.165 | 1.676 |
| Ήπειρος | 286 | 306 | 400 | 433 | 812 | 752 | 1.037 | 1.141 | 1.517 |
| Ιόνιοι Νήσοι | 31 | 68 | 47 | 65 | 204 | 110 | 149 | 206 | 327 |
| Δυτική Ελλάδα | 590 | 620 | 1.010 | 1.192 | 1.472 | 2.371 | 2.075 | 2.133 | 2.352 |
| Στερεά Ελλάδα | 138 | 199 | 254 | 415 | 240 | 311 | 489 | 749 | 777 |
| Αττική | 5.247 | 6.036 | 7.302 | 8.811 | 9.157 | 18.495 | 18.583 | 16.137 | 20.243 |
| Πελοπόννησος | 49 | 112 | 106 | 124 | 307 | 209 | 562 | 864 | 879 |
| Βόρειο Αιγαίο | 19 | 40 | 100 | 119 | 434 | 251 | 269 | 754 | 627 |
| Νότιο Αιγαίο | 80 | 16 | 141 | 95 | 99 | 191 | 147 | 599 | 520 |
| Κρήτη | 706 | 943 | 1.188 | 1.625 | 1.662 | 1.914 | 2.211 | 3.671 | 4.051 |
Πηγή: Eurostat.
Πίνακας 6: Δαπάνες για Έρευνα & Ανάπτυξη ανά Κάτοικο και ανά Περιφέρεια
| 1989 | 1991 | 1993 | 1995 | 1997 | 2003 | 2005 | 2011 | 2013 | |
| Ανατολική Μακεδονία
& Θράκη |
15,4 | 23,7 | 26,3 | 33,8 | 47,5 | 47,4 | 43,5 | 75,6 | 70,8 |
| Κεντρική Μακεδονία | 24,4 | 40,7 | 43,8 | 53,8 | 69,2 | 81,6 | 85,1 | 100,4 | 95,8 |
| Δυτική Μακεδονία | 4,1 | 2,9 | 16,8 | 40,9 | 8,8 | 29,2 | 17,4 | 53,7 | 63,3 |
| Θεσσαλία | 4,1 | 9,5 | 13,6 | 12,7 | 29,3 | 35,9 | 40,4 | 56,7 | 67,8 |
| Ήπειρος | 15,9 | 25,4 | 30,4 | 49,4 | 76,9 | 70,6 | 87,1 | 110,7 | 115,9 |
| Ιόνιοι Νήσοι | 3,3 | 7,7 | 7,3 | 17,8 | 12,5 | 13,7 | 24,2 | 29,4 | 39,2 |
| Δυτική Ελλάδα | 20,7 | 30,7 | 35,8 | 50,1 | 80,7 | 89,4 | 94,9 | 117,1 | 116,8 |
| Στερεά Ελλάδα | 17,8 | 15,9 | 30 | 18,7 | 30,2 | 11,1 | 30,5 | 68,5 | 63 |
| Αττική | 40,8 | 53,6 | 60,9 | 70,2 | 108,5 | 140,3 | 172,2 | 193,9 | 209,6 |
| Πελοπόννησος | 4,4 | 5,8 | 8,9 | 17,3 | 47,2 | 15,8 | 42,4 | 39,6 | 52,5 |
| Βόρειο Αιγαίο | 4,7 | 13,8 | 19,1 | 32,9 | 23,2 | 48,5 | 61,9 | 71,3 | 107,3 |
| Νότιο Αιγαίο | 5,3 | 15,9 | 9,7 | 6,9 | 6,9 | 16,3 | 24,3 | 35,2 | 44,8 |
| Κρήτη | 49,9 | 59,4 | 64,2 | 94,7 | 112,7 | 124,9 | 146,9 | 169,2 | 191,5 |
| Ελλάδα | 25,7 | 35,9 | 41,5 | 51 | 74 | 89,6 | 105,2 | 125,1 | 133,2 |
Πηγή: Eurostat. Τα ποσά είναι €/κάτοικο.
Πίνακας 7: Καινοτομία ανά Περιφέρεια [Αριθμός ευρεσιχνιών / κάτοικο] (%)
| 1995 | 1998 | 2001 | 2004 | 2007 | 2010 | 2012 | Ρυθμός Μεταβολής | Κατάταξη | |
| Ανατολική Μακεδονία & Θράκη | 0,16 | 0,19 | 0,10 | 0,13 | 0,23 | 0,20 | 0,16 | 0,27 | 12 |
| Κεντρική Μακεδονία | 0,37 | 0,28 | 0,43 | 0,36 | 0,74 | 0,72 | 0,56 | 2,42 | 8 |
| Δυτική Μακεδονία | 0,21 | 0,10 | 0,14 | 0,21 | 0,31 | 0,73 | 0,39 | 3,79 | 5 |
| Θεσσαλία | 0,09 | 0,21 | 0,29 | 0,23 | 0,44 | 0,23 | 0,41 | 9,26 | 1 |
| Ήπειρος | 0,15 | 0,20 | 0,18 | 0,40 | 0,38 | 0,50 | 0,47 | 7,00 | 2 |
| Ιόνιοι Νήσοι | 0,20 | 0,30 | 0,39 | 0,10 | 0,34 | 0,19 | 0,14 | -2,02 | 13 |
| Δυτική Ελλάδα | 0,21 | 0,13 | 0,21 | 0,20 | 0,53 | 0,43 | 0,38 | 3,46 | 6 |
| Στερεά Ελλάδα | 0,22 | 0,16 | 0,27 | 0,13 | 0,31 | 0,61 | 0,32 | 2,31 | 9 |
| Αττική | 0,67 | 0,75 | 0,87 | 0,71 | 1,07 | 0,97 | 0,85 | 1,38 | 11 |
| Πελοπόννησος | 0,17 | 0,12 | 0,20 | 0,19 | 0,36 | 0,22 | 0,22 | 1,49 | 10 |
| Βόρειο Αιγαίο | 0,10 | 0,05 | 0,10 | 0,35 | 0,35 | 0,30 | 0,30 | 6,62 | 3 |
| Νότιο Αιγαίο | 0,14 | 0,07 | 0,26 | 0,19 | 0,37 | 0,33 | 0,42 | 6,53 | 4 |
| Κρήτη | 0,31 | 0,54 | 0,60 | 0,60 | 0,49 | 0,45 | 0,52 | 3,23 | 7 |
Πηγή: Eurostat.
Προφανώς το πρόβλημα των χαμηλών επιδόσεων της Περιφέρειας και της Λαμίας δεν λύνεται με μετονομασίες υφιστάμενων δομών που έχουν μέρος της ευθύνης για τα χαμηλά αποτελέσματα. Το πρόβλημα λύνεται με τη δημιουργία νέων ισχυρών και ποιοτικών δομών και τη σημαντική βελτίωση των επιδόσεων των παλαιών.
Τα στοιχεία του επόμενου Πίνακα 8 παρουσιάζουν την εξέλιξη του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος (ΑΕΠ) ανά εργαζόμενο, κατά την εξεταζόμενη χρονική περίοδο, στις περιφέρειες της χώρας.
Πίνακας 8: Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν ανά Εργαζόμενο, στις Περιφέρειες της χώρας,
(σταθερές τιμές του 2010 σε ευρώ).
| 1995 | 1998 | 2001 | 2004 | 2007 | 2010 | 2012 | Ρυθμός Μεταβολής
1995-2012 |
Κατάταξη | |
| Ανατολική Μακεδονία & Θράκη | 27.931 € | 30.506 € | 35.457 € | 39.159 € | 39.337 € | 39.109 € | 33.707 € | 1,11% | 3 |
| Κεντρική Μακεδονία | 34.585 € | 40.905 € | 39.551 € | 43.217 € | 44.182 € | 39.772 € | 37.975 € | 0,55% | 6 |
| Δυτική Μακεδονία | 38.405 € | 43.634 € | 45.954 € | 54.699 € | 51.906 € | 47.623 € | 49.081 € | 1,45% | 2 |
| Θεσσαλία | 30.866 € | 37.699 € | 38.904 € | 40.183 € | 39.862 € | 37.130 € | 32.599 € | 0,32% | 7 |
| Ήπειρος | 34.180 € | 35.606 € | 38.419 € | 39.838 € | 41.276 € | 35.174 € | 32.987 € | -0,21% | 11 |
| Ιόνιοι Νήσοι | 30.209 € | 36.253 € | 46.323 € | 48.690 € | 51.647 € | 43.261 € | 35.426 € | 0,94% | 4 |
| Δυτική Ελλάδα | 36.364 € | 36.381 € | 36.941 € | 44.021 € | 43.709 € | 38.861 € | 35.777 € | -0,10% | 9 |
| Στερεά Ελλάδα | 65.669 € | 65.931 € | 55.832 € | 53.350 € | 51.391 € | 44.207 € | 42.462 € | -2,53% | 13 |
| Αττική | 37.421 € | 37.663 € | 57.351 € | 61.443 € | 67.339 € | 60.199 € | 56.533 € | 2,46% | 1 |
| Πελοπόννησος | 32.278 € | 39.917 € | 40.588 € | 43.706 € | 44.890 € | 39.552 € | 36.618 € | 0,74% | 5 |
| Βόρειο Αιγαίο | 40.020 € | 44.547 € | 41.290 € | 41.888 € | 46.763 € | 43.003 € | 37.314 € | -0,41% | 12 |
| Νότιο Αιγαίο | 40.243 € | 47.311 € | 54.811 € | 57.319 € | 58.762 € | 50.104 € | 41.835 € | 0,23% | 8 |
| Κρήτη | 34.712 € | 35.857 € | 37.368 € | 43.006 € | 43.223 € | 38.915 € | 33.992 € | -0,12% | 10 |
Πηγή: Ελληνική Στατιστική Αρχή. Υπολογισμοί από τον A. Καραθεόδωρο.
Τα στοιχεία αποκαλύπτουν ότι η Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας είχε την χαμηλότερη επίδοση, μεταξύ των 13 Περιφερειών της χώρας, κατά την εξεταζόμενη περίοδο. Δηλαδή, τα ευρήματα επαληθεύουν την οικονομική θεωρία. Οι αιτιώδεις σχέσεις μεταξύ της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης (ποσότητας και πρωτίστως ποιότητας), της Έρευνας & Τεχνολογικής Ανάπτυξης, της Καινοτομίας, της Συνολικής Παραγωγικότητας, της Μεγέθυνσης – Ανάπτυξης της οικονομίας, είναι θεωρητικά και εμπειρικά τεκμηριωμένες. Συνεπώς, όπως αναμενόταν, οι χαμηλές επιδόσεις της Περιφέρειας στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση, την Έρευνα και την Καινοτομία έχουν επιπτώσεις στο ρυθμό του ΑΕΠ (δηλαδή στην παραγωγή πλούτου) της περιφέρειας.
Δηλαδή, αποκαλύπτεται ότι ένα μέρος των όχι καλών επιδόσεων της περιφέρειας οφείλεται στις χαμηλές επιδόσεις της στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση, την Έρευνα και την Καινοτομία. Όποιοι στο πεδίο της εφαρμοσμένης πολιτικής, θέλουν να αγνοούν τις υποδείξεις των σχετικών «θεωρημάτων», ζημιώνουν την προοπτική της περιοχής και τη χώρα.
Και όλα αυτά συνέβησαν παρά το γεγονός ότι η Περιφέρεια Στερεάς έχει συγκριτικά με τις άλλες περιφέρειες, σημαντική έκταση, μέσο πληθυσμό αλλά χαμηλή πυκνότητα, όπως δείχνουν τα στοιχεία του Πίνακα 9.
Πίνακας 9: Περιφέρειες, Έδρες, Έκταση, Πληθυσμός, Πυκνότητα.
| Περιφέρεια | Έδρα | Έκταση (km2) | Πληθυσμός (κάτοικοι) | Πυκνότητα Πληθυσμού (κάτοικοι/km2) | |
| 1 | Ανατολική Μακεδονία &Θράκη | Κομοτηνή | 14.157 | 606.170 | 42,82 |
| 2 | Κεντρική Μακεδονία | Θεσσαλονίκη | 18.811 | 1.874.590 | 99,66 |
| 3 | Δυτική Μακεδονία | Κοζάνη | 9.451 | 282.120 | 29,85 |
| 4 | Ήπειρος | Ιωάννινα | 9.203 | 336.650 | 36,58 |
| 5 | Θεσσαλία | Λάρισα | 14.037 | 730.730 | 52,06 |
| 6 | Ιόνιοι Νήσοι | Κέρκυρα | 2.307 | 206.470 | 89,50 |
| 7 | Δυτική Ελλάδα | Πάτρα | 11.350 | 680.190 | 59,93 |
| 8 | Στερεά Ελλάδα | Λαμία | 15.549 | 546.870 | 35,17 |
| 9 | Αττική | Αθήνα | 3.808 | 3.812.330 | 1.001,11 |
| 10 | Πελοπόννησος | Τρίπολη | 15.490 | 581.980 | 37,57 |
| 11 | Βόρειο Αιγαίο | Μυτιλήνη | 3.836 | 197.810 | 51,57 |
| 12 | Νότιο Αιγαίο | Ερμούπολη | 5.286 | 308.610 | 58,38 |
| 13 | Κρήτη | Ηράκλειο | 8.336 | 621.340 | 74,54 |
Πηγή: Ελληνική Στατιστική Αρχή. Υπολογισμοί από τον A. Καραθεόδωρο.
Συμπερασματικά: Η αξιολόγηση των στοιχείων και των ευρημάτων αποκαλύπτει ότι η Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας, ως προς τα προαναφερθέντα κρίσιμης σημασίας για την ισχύ της μεγέθη, έχει διαχρονικά σχετικά χαμηλές επιδόσεις.
Μπορεί να λεχθεί ότι η Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας, με το χαμηλό εκπαιδευτικό απόθεμα του πληθυσμού, την ισχνή ποσοτική και ποιοτική συμμετοχή στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση, την Έρευνα και την Καινοτομία δεν μπόρεσε μέχρι σήμερα, να πετύχει μια καλή προσέγγιση της δυνητικής Μεγέθυνσης – Ανάπτυξης της Οικονομίας της, της Απασχόλησης και της Κοινωνικής Συνοχής.
Ως εκ τούτου λοιπόν, η Λαμία και η Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας δεν μπορεί παρά να είναι ανοικτές σε συστηματικές συζητήσεις για τον εξ-ορθολογισμό του εθνικού χάρτη της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης, διεκδικώντας βεβαίως την εφαρμογή ενιαίων κριτηρίων και ισοβαρή συμμετοχή τους σε αυτόν ή το ρεαλιστικό κλείσιμο της ψαλίδας που τις χωρίζει από τις άλλες περιφέρειες και τις έδρες τους. Η κατάσταση αυτή, πρέπει με γρήγορους ρυθμούς να διορθωθεί, επί της ουσίας. Ακρογωνιαίος λίθος η διασφάλιση και συνεχής προώθηση της ποιότητας των δομών της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης.
Το τελευταίο χρονικό διάστημα, ο κ Υπουργός Παιδείας, υπό την πίεση των δανειστών, άνοιξε και πάλι το θέμα της αρχιτεκτονικής της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης. Όμως, κατά την άποψή μας, το άνοιξε πρόχειρα, αποσπασματικά, χωρίς καθαρούς στόχους, ενιαία κριτήρια και στρατηγική. Ο κ Υπουργός, αν θέλει να προκύψει λύση και αυτή να έχει χρονική διάρκεια και απόδοση, θα πρέπει με σαφήνεια να παρουσιάσει τουλάχιστον το στόχο, τις αρχές και τα κριτήρια της νέας εθνικής αρχιτεκτονικής της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης, της Έρευνας και Καινοτομίας. Δεν είναι δυνατόν να γίνει τεχνοκρατικός, κοινωνικός και πολιτικός διάλογος ουσίας με αναπάντητα ερωτήματα όπως:
Πόσα συνολικά Τριτοβάθμια Ιδρύματα θα έχει η χώρα; Θα έχει μόνο Πανεπιστήμια – Πολυτεχνεία; Ο Τεχνολογικός τομέας θα κλείσει; Όλα τα ΤΕΙ θα ενταχθούν στα Πανεπιστήμια και με ποιες διαδικασίες; Τα Τριτοβάθμια Ιδρύματα θα είναι μονοπολικά ή πολυπολικά; Που θα έχουν έδρες; Με ποια κριτήρια θα αναπτυχθούν οι πόλοι, στα διάφορα σημεία;
Εκτιμούμε ότι ο κ. Υπουργός, με τις κινήσεις του δημιουργεί ένα θολό τοπίο και συντηρεί τις συνθήκες ώστε, λίγο νωρίτερα ή λίγο αργότερα, το πρόβλημα της αρχιτεκτονικής να ανακύψει και πάλι. Η πρόσφατη απόφαση δημιουργίας ενός ακόμη ογκώδους Πανεπιστημίου στην περιφέρεια Αττικής δεν αποτελεί κίνηση προς την ορθή κατεύθυνση.
Η περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας και η Λαμία, δεν είναι δυνατόν να αξιολογήσουν σοβαρά τις λύσεις που κυκλοφορούν, χωρίς να έχουν τις θέσεις του κ. Υπουργού ως προς τα ερωτήματα αυτά. Οι αποσπασματικές λύσεις, οι τοπικιστικές ή κλαδικές προσεγγίσεις, δεν οδηγούν σε ωφέλιμες και σταθερές λύσεις. Εμείς, παρ’ όλη τη «δημιουργική ασάφεια» θα καταθέσουμε κάποιες σκέψεις στο πλαίσιο σεναρίων.
Κατά την πεποίθησή μας, θεμελιακά, η Περιφέρεια Στερεάς και η έδρα της η Λαμία θα πρέπει να στηρίξουν εθνικό σχέδιο το οποίο να προωθεί την πιο ορθολογική από-συγκέντρωση του συστήματος της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης και την ισοβαρή συμμετοχή των περιφερειών και των εδρών τους στον εθνικό χάρτη. Οφείλουν να αναγνωρίσουν προτεραιότητα μόνο στις ακριτικές περιφέρειες της χώρας και τις Περιφέρειες Αττικής και Κεντρικής Μακεδονίας. Να στηρίξουν πολιτικές που να διασφαλίζουν την ποιότητα και την διεθνή ανταγωνιστικότητα του/των Τριτοβάθμιου/-ων Ιδρυμάτων που θα λειτουργεί/-ουν εντός των ορίων τους. Δημαγωγίες, λαϊκισμοί και «κουτοπονηριές» σε αυτή την προσπάθεια η οποία θα επηρεάσει μακροχρονίως τις εξελίξεις δεν έχουν θέση.
Με δεδομένες τις διαχρονικές επιθυμίες, τα διαχρονικά λάθη, τις τωρινές ασάφειες και τους περιορισμούς, ο στόχος για ποιοτική Πανεπιστημιακή Εκπαίδευση, Έρευνα και Καινοτομία στη Στερεά / Λαμία, στην παρούσα φάση, μπορεί να επιτευχθεί μέσα από δύο δρόμους.
Πρώτος δρόμος: Ο δρόμος της καρδιάς μας. Η άμεση επανίδρυση και με γρήγορους ρυθμούς συγκρότηση του Πανεπιστημίου Στερεάς πάνω στην υφιστάμενη Σχολή Θετικών Επιστημών (με συγκρότηση 2 ακόμη τμημάτων στην υφιστάμενη Σχολή, δεύτερης σχολής στη Λαμία με 1-2 τμήματα και σε άλλο σημείο της Περιφέρειας Σχολή με 2 τμήματα. Σημειώνεται όμως ότι η τοπική δυστοκία και ευθύνη για την μη ενίσχυση των υποδομών της Σχολής στη Λαμία, αδυνατίζει τη θέση της Λαμίας. Αν το Υπουργείο Παιδείας καταλήξει ότι τα Πανεπιστήμια της χώρας θα είναι περισσότερα των 15-17 και οι άλλες 12 περιφέρειες της χώρας έχουν Πανεπιστήμιο / α, τότε η Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας και η Λαμία δεν μπορεί παρά να διεκδικήσουν την επανίδρυση του Πανεπιστημίου Στερεάς. Η ίδρυση και συγκρότησή του πρέπει να γίνει με τους κανόνες και τις διαδικασίες συγκρότησης των Πανεπιστημίων, ώστε να διασφαλισθεί η ποιότητα και η διεθνώς ανταγωνιστική παρουσία του. Η μηχανιστική μετονομασία του ΤΕΙ Στερεάς σε Πανεπιστήμιο Στερεάς, δεν αποτελεί λύση και δεν θα βοηθήσει την Περιφέρεια. Άλλωστε απορρίπτεται ως ενδεχόμενο, μετά από τη δήλωση του κ Υπουργού. Σε περίπτωση γενικής κατάργησης του θεσμού των ΤΕΙ (αποδοχή αποτυχίας του θεσμού;), η ενδεχόμενη ενσωμάτωση του ΤΕΙ στο Πανεπιστήμιο Στερεάς θα πρέπει να γίνει σε δεύτερο στάδιο της συγκρότησης του Πανεπιστημίου, μετά από βελτίωση των επιδόσεών του ΤΕΙ (με μετρήσιμο έργο δημόσια ανακοινώσιμο και όχι δια δηλώσεων στα ΜΜΕ) και τήρηση των ακαδημαϊκών κριτηρίων.
Δεύτερος δρόμος: Ο δρόμος του ρεαλισμού. Η κάλυψη της περιφέρειας Στερεάς από το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας / Κεντρικής Ελλάδας, με διευρυμένο μερίδιό της Στερεάς σε σχέση με το τωρινό. Συγκεκριμένα, αν αποφασισθεί κεντρικά τα Πανεπιστήμια στη χώρα να είναι περί τα 15 τότε θα μπορούσε να γίνει αποδεκτή η κάλυψη της περιφέρειας Στερεάς και φυσικά της Λαμίας, από το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας / Κεντρικής Ελλάδας. Βεβαίως, με ίδρυση άμεσα ή μεταφορά και άλλων δυναμικών σχολών (συνολικά τουλάχιστον 4 εκ των οποίων 2 στη Λαμία) και τμημάτων (συνολικά τουλάχιστον 8-10 εκ των οποίων 5-6 στη Λαμία). Η λύση αυτή, οδηγεί σε λειτουργία Πανεπιστημίου στην περιοχή καλής ποιότητας και ικανοποιητικού ακαδημαϊκού κύρους, αφού στις διεθνείς κατατάξεις το εν λόγω Πανεπιστήμιο βρίσκεται σε θέση, περί την 1000η παγκοσμίως. Βεβαίως, πρέπει να προσεχθεί, μήπως το ίδρυμα που θα προκύψει, λόγω μεγέθους, λειτουργεί με αντι-οικονομίες κλίμακας (diseconomies of scale).
Σε περίπτωση επιλογής αυτής της πορείας θα πρέπει να επιδιωχθεί η επανίδρυση και λειτουργία, με έδρα τη Λαμία, του «Κέντρου / Ινστιτούτου Έρευνας, Τεχνολογίας και Καινοτομίας Κεντρικής Ελλάδας» (Στερεάς & Θεσσαλίας), που είχε ιδρυθεί το 2014.
Κλείνοντας, υπογραμμίζουμε την ανάγκη η Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας και η Λαμία, με όραμα, στρατηγικό σχέδιο, σύνεση και ρεαλισμό, να διαμορφώσουν στέρεα τα σύγχρονα «κλειδιά» με τα οποία θα ανοίξουν την πύλη προς ένα μέλλον με βιώσιμη ανάπτυξη, απασχόληση, κοινωνική συνοχή και ισχυρή παρουσία σε εθνική, ευρωπαϊκή και διεθνή κλίμακα.
*Ομοτ. Καθηγητής Οικονομικής Αξιολόγησης Επενδύσεων & Πολιτικών στην Εκπαίδευση, τη Δια Βίου Μάθηση και την Έρευνα, Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο. Πρόεδρος Ελληνικού Ινστιτούτου Οικονομικών της Εκπαίδευσης & Δια Βίου Μάθησης, της Έρευνας & Καινοτομίας. Μέλος Ευρωπαϊκού Δικτύου Ειδικών στα Οικονομικά της Εκπαίδευσης.
** Διπλ. Εφαρμοσμένων Μαθηματικών & Φυσικών Επιστημών, ΕΜΠ. MSc Λογιστικής & Χρηματοοικονομικής, ΟΠΑ. Υποψ. PhD, Οικονομικών του Ανθρώπινου Κεφαλαίου, Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο
